سهراب سپهری

سرگذشت مختصری از سهراب

سهراب سپهری در پانزدهم مهر ماه 1307 در شهرستان کاشان متولد شد. پس از پایان تحصیلات دوره ابتدائی و متوسطه به دانشسرای مقدماتی تهران رفت و در خرداد ماه 1324 دوره دو ساله این دانشسرا را به پایان رساند . درسال 1325 به استخدام اداره آموزش و پرورش کاشان در آمد و در همین سال نخستین شعرش به نام « بیمار » د رماهنامه جهان نو منتشر شد .

در سال 1327 از آموزش و پرورش استعفا داد و در امتحانات ششم ادبی شرکت و دیپلم ادبی گرفت و مهر ماه همان سال د ردانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت و در همین سال در شرکت نفت استخدام و پس از یکسال استعفا داد .

در سال 1330 نخستین مجموعه اشعارش را با نام « مرگ رنگ » چاپ و منتشر ساخت .

د رخرداد ماه سال 1332 دوره لیسانس دانشکده هنرهای زیبای تهران دررشته نقاشی به پایان رساند و رتبه اول شد و به دریافت نشان درجه اول علمی نایل شد .

در همان سال به عنوان طراح در سازمان همکاری بهداشت تهران به کار پرداخت  .

د رسال 1322 چندین نمایشگاه از نقاشیهایش د رتهران برگزار کرد .

د رهمین سال دومین مجموعه شعرش را با نام « زندگی خواب ها » منتشر ساخت .

در سال 1333 در قسمت موزه های اداره کل هنرهای زیبا به کار و تدریس در هنرستان هنرهای زیبا پرداخت .

د رمرداد ماه 1336 به اروپا رفت و در مدرسه هنرهای زیبای پاریس در رشته لیتوگرافی « چاپ سنگی » ثبت نام کرد .

د رفروردین ماه 1337 در نخستین بینیال نقاشی تهران شرکت جست و در همان سال به مدت دو ماه از پاریس به ایتالیا رفت و در رم به مطالعه پرداخت و در خرداد ماه همین سال در بینیال ونیز شرکت کرد .

در سال 1337 مجدداَ به ایران برگشت و کارش را در اداره کل اطلاعات وزارت کشاورزی آغاز کرد .

در فروردین ماه 1339 در بینیال دوم تهران شرکت و موفق به دریافت جایزه اول هنرهای زبیا شد .

در سال 1339 برای یادگیری فنون حاکی روی چوپ به توکیو سفر کرد .

در سال 1340 در بازگشت از ژاپن به هندوستان رفت .

و در اردیبهشت ماه همین سال نمایشگاه انفرادی خود را در تالار عباسی تهران برگزار کرد .

د

ر سال 1340 سومین مجموعه شعرش را با نام « آوار آفتاب » منتشر ساخت . ود رمهر ماه همان سال به تدریس در هنرکده هنرهای تزئینی تهران پرداخت و چهارمین مجموعه شعرش را با نام « شرق اندوه » منتشر کرد .

دراسفند ماه 1340 برای همیشه از مشاغل دولتی استعفا دا د.

در خرداد ماه 1341 به برگزاری نمایشگاه انفرادی از تابلوهایش د رتالار فرهنگ تهران اقدام کرد و دی ماه همین سال دومین نمایشگاه انفرادیش را برگزار نمود .

در سال 1342 د رنمایشگاه گروهی گالری گیل شرکت کرد و در تیرماه همین سال نمایشگاهی انفرادی از تابلوهایش در استودیو فیلم گلستان برگزار نمود .

درسال 1342 در بینیال سان پاولو برزیل شرکت کرد و نیز دو نمایشگاه یکی گروهی و یکی انفرادی درتهران برگزار نمود .

د رسال 1343 برای دیداری ا زهندوستان به این سرزمین سفر کرد و از آنجا به پاکستان و افغانستان رفت و بادیدنی های مختلف این کشور ها آشنا شد .

در سال 1344 در یک نمایشگاه گروهی در گالری بور گز تهران شرکت کرد و سپس در همین گالری به برگزاری نمایشگاهی انفرادی از آثارش اقدام نمود .

د رآبان 1344 شعر بلند « صدای پای آب » را در فصلنامه آرش منتشر ساخت و سفری به اروپا ( به مونیخ و لندن ) نمود .

در سال 1345 مجدداً برای دیداری از کشورهای فرانسه ، اسپانیا ، هلند ، ایتالیا و اتریش به اروپا سفر کرد .

د ربهمن ماه 1346 یک نمایشگاه انفرادی درگالری سیحون برگزار نمود ، و مجموعه اشعارجدیدش را با نام « حجم سبز » منتشر ساخت .

در سال 1347 در نمایشگاه گروهی گالری مس شرکت کرد و نیز درنمایشگاه فستیوال روایان فرانسه شرکت نمود ودر دو نمایشگاه دیگر درایران تابلوهایش را به نمایش گذاشت .

در سال 1349 به آمریکا سفر کرد و پس از هفت ماه اقامت در این کشور و شرکت در نمایشگاه گروهی در بریج همپتن به ایران برگشت .

درسال 1350 برای برگزاری نمایشگاهی انفرادی از آثارش درگالری بنسون نیویورک به آمریکا سفر کرد و همان سال د رگالری لیتو ، تهران نمایشگاهی انفرادی برگزار نمود.

در سال 1351 یک نمایشگاه انفرادی درگالری سیروس پاریس برگزار و بعداً آثارش را برای نمایش به گالری سیحون تهران منتقل کرد .

درسال 1352 نمایشگاهی انفرادی د رگالری سیحون تهران برگزار نمود ونیز سفری به پاریس کرد و در کوی بین المللی هنرها اقامت کرد .

درسال 1354 یک نمایگاه انفرادی د رگالری سیحون برگزار کرد .

درخرداد ماه 1355 د رنمایشگاه هنر معاصر ایران در « بازار هنر » بال سویس شرکت نمود.

درخرداد ماه 1356 مجموعه اشعار « هشت کتاب »شامل مجموعه اشعار منتشر شده ( کتابهای پیشین ) و نیز شعرهای جدیدش با نام « ماهیچ ، ما نگاه » منتشر ساخت .

درسال 1357 نمایشگاهی انفرادی د رگالری سیحون برگزار نمود .

دردی ماه 1358 برای درمان بیماری سرطان خونش به انگلستان سفر کرد ودر اسفند ماه همین سال به ایران برگشت .

و در اول اردیبهشت ماه 1359 در بیمارستان پارس تهران در گذشت و پیکر عزیزش را در صحن امامزاده سلطان علی در قریه مشهد اردهال کاشان دفن کردند .

تفسیری از منظومه مسافر :

منظومه « مسافر » که در سال 1345 منتشر شده از نظر تاریخ سرایش با فاصله دو سال از « صدای پای آب » سروده شده و از نظر انتشار با یک سال فاصله با آن منتشر شده و در حقیقت دنبال همان شعر است . ولی اگر در « صدای پای آب » شاعر مستقیماً از خود و سفر ها و تجربه هایش سخن می گوید . درمنظومه « سپهری » به هیات راوی ظاهر شده و شعر را با شرح سفر شخص ثالثی که در حقیقت خود اوست ، آغاز و در آن دیده ها ، شنیده ها و تجربه هایش را به تصویر می کشد . اما پس از شرح مختصری از رسیدن مسافر از راه و گفتگو هایش با میزبان ، مجدداً‌ به اول شخص برمی گردد و خود راوی بقیه داستان و سرگذشت شعر می شود ، اما در هیات مسافر .

این منظومه ار سه بند تشکیل شده و جمعاً در 379 مصراع یا خط سرودهشده وتقریباً از نظر بلندی به اندازه منظومه « صدای پای آب »است . دربند اول شاعر ، پس از توصیف زمان و مکان میزبان ، خبر از رسیدن مسافری می دهد که به زودی معلوم می شود ، یک مسافر حرفه ای است و قصد اقامت ندارد و به زودی باز عازم سفر خواهد شد . سفری که از دیر باز آغاز شده و هنوز ادامه دارد .

زمان غروب است و مسافر که تازه از رسیده از دلتنگی ها و وضع سفر می گوید . گفتگو بین مسافر و میزبان ادامه دارد ، تا شب فرا می رسد و میزبان مسافر را به حال خود می گذارد و رهایش می کند تا در تنهایی و در خلوت به مرور خود و خاطرات واندیشه هایش بند 103 خط شعر را در برمی گیرد . سپس مرد با خود می اندیشد و از دیده ها و شنیده ها و سفرها و تجربه هایش می گوید :  شرح سفری بلند که از مکانی مملوس و آشنا شروع می شود : سفر از هبوط آدم آغاز ودر « بابل » و بین النهرین ادامه می یابد و به عصر حمورابی می رود و با بودا ملاقات می کند و برای دختران « بنارس » ودرکنار جاده « سرنات » سخن از « گوشواره » عرفان نشان تبت می گوید و بعه یاد فلسطین و « طور » می افتد. . به یاد وقایع تاریخی ، هجوم مغولان و جاده ادویه و در ساحل « جمنا » می نشیند و از  « تاج محل » دیدن می کند و سرانجام کنار « تال » آرام می گیرد و سرگرم زمزمه با خویش می شود . این بند که بلند ترین قسمت شعر  است جمعاً 208 خط از منظومه را به خود اختصاص داده است . سپس مسافر به خود می آید و به یاد سفر و هدفش ، و این که مسافر است و باید سفر کند و باید از این لحظه ها عبور کند می افتد و بند سوم شعر با عبات « عبور باید کرد و هم نورد افق های دور باید شد . » آغاز می شود و تا پایان شعر اد امه دارد . این بند یا بند پایانی کوتاهتر از دو بند پیشین است و تنها 68 خط از شعر را به خود اختصاص داده است .

گر چه منظومه « مسافر » از خیلی جهات شبیه منظومه پیشین سپهری یعنی « صدای پای آب » است ولی تفاوت آن با « صدای پای آب » در زبان محکم ، ساختار ذهنی ، اشارات تاریخی وتصاویر شاعرانه ناب و مفاهیم دقیقی است که برای درک درست آن باید شعر را بادقت وبا تامل بیشتر خواند و در خط خط آن توقف کرد و با اشارات تاریخی اش توجه کرد .

افزون بر آن سپهری دراین منظومه بیش از پیش مکنونات ذهنی ودنیای تخیلی و تصوراتش از جهان و مذهب وعرفان را با مخاطب در میان می گارد . نام منظومه اشاره دقیقی است به مکتب فکری شاعر که دقیقاً‌ترجمه « سالک » عربی است و رد عرفان جایگاه خاصی دارد . ولی در عرفان سپهری ، که عرفانی است خود ساخته و ترکبی است از کلیه مکاتب عرفانی شرقی ، عارف یا سالک برای رسیدن به حقیقت و حصول به مرحله امن و وصول به حق ، نیاری به پیر و مراد ندارد و سلوکش نه ذهنی واز طریق تذهیب نفس و تزکیه روح بلکه تنها از طریق سیر و سفر عینی و آمیزش با ذات طبیعت و دریافت حس طبیعی حیات وراز جادویی زندگی طبیعی و ارتباط آن با خالق وحقیقت هستی صورت می گیرد . درواقع سلوک سپهری سلوکی علمی است و از رهگذر دانش و تجربه است که به راز هستی و حق و حقیقت می رسد . به همین دلیل سفر درمکتب سپهری نقش ویژه ای دارد . این سفر در « صدای پای آب » از کودکی آغاز و در جوانی سالک متوقف می شود . ولی در منظومه « سفر » این سلوک و سیر طبیعی با گستره بیشتری  جریان دارد و از آغاز بشریت و هبوط آدم به عالم خاکی شروع ، و تا زمان شاعر ، از خاور میانه تا هند ادامه دارد . شاید با چنین برداشتی است که منظومه « سفر » از بین راه آغاز می شود . مسافری که در حال سفر است از راه می رسد . این مسافر کسی نیست که سفرش را از جایی آغاز کرده و اینک به زادگاهش برگشته باشد . یعنی سفرش آنچنان که بی آغاز است ، بی پایان نیز هست . « مسافر » سمبل انسان است درجهان خاکی که از بدو خلقت ، و آغاز تولد تا پایان حیات و تا پایان جهان ادامه دارد .  به همین دلیل مسافر سپهری ، درجایی توقف کامل نمی کند . او مردی است در سفر که به همه جا می رود و گاه تنها برای استراحتی کوتاه در جایی اطراق می کند و باز به سفرش ادامه می دهد . همان گونه که در منظومه « مسافر » مرد مسافر پس از بازگویی سرگذشت سفر و دیده ها و تجربه هایش ، مجدداً به یاد سفر می افتد ، و به یاد این که « عبور باید کرد » سفری که تا مرگ و تا پیوستن به نیستی و تا « حضور هیچ ملایم » ادامه خواهد داشت .

زبان سپهری دراین شعر ، زبانی محکم و بی پیرایه است که با لحنی غنایی شروع و گاه به زبان حماسی نزدیک می شود :

« دو غروب ، میان حضور خسته اشیاء

نگاه منتظری حجم وقت را می دید .

و روی میز ، هیاهوی چند میوه نوبر

به سمت مبهم ادراک مرگ جاری بود .

و بوی باغچه را ، باد روی فرش فراغت

نثار حاشیه صاف زندگی می کرد .

و مثل بادبزن ، ذهن ، سطح روشن گل را

گرفته بود به دست

و باد می زد خود را . »

دراین شعر تصویر پردازی سپهری به اوج می رسد ، و تصویر اساسی ترین رکن این منظومه است : تصاویری زیبا و دلنشین چون :

« مسافر از اتوبوس

پیاده شد :

چه آسمان تمیزی !

وامتداد خیابان غربت او را برد .»

یا :

« صدای پای تو آمد و خیال کردم باد

عبور می کند که از روی پرده های قدیمی .»

و یا ؛

« ولی هنوز قدم گیج انشعاب بهار است

 و بوی چیدن از دست یاد می آید

و حس لامسه پشت غبار حالت نارنج

به حال بیهوشی است .»

همینطور شعر پر است از اشارات ظریف تاریخی که برای درک برخی از آنها باید اطلاعات تاریخی خوبی ، بویژه از تاریخ ادیان ، داشت ، مثل :

« کجاست سمت حیات

من از کدام طرف می رسم به یک هد هد .»

که اشاره ظریفی است به داستان منطق الطیر عطار نیشابوری و هدهدی که رهبری مرغان را برای رسیدن به قاف و سیمرغ به عهده دارد . و یا :

« و در کرانه هامون هنوز می شنوی ؛

بدی تمام زمین را فرا گرفت

هزار سال گذشت

صدای آب تنی کردنی به گوش نیامد

و عکس پیکر دوشیزه ای در آب نیفتاد .»

که اشاره است به روایت زرتشتی درباره وجود نطفه زرتشت در دریاچه هامون ، که هزار یا ده هزار سال پس  از درگذشت زرتشت ، هنگام آب تنی دختران باکره درهامون ، از نطفه زرتشت آبستن شده و بدینوسیله در هر هزاره یکی از دختران به یکی از پسران زرتشت یا سه سوشیانت آبستن شده و سوشیانت یا موعودهای زرتشتی متولد شده ، و جهان را از بدی و پلیدی رهایی خواهند بخشید .

همچنین برای درک رابطه زمین های استوایی ؛ « بانیان »‌ ، « آفتاب » در تصویر زیر :

« سفر مرا به زمین های استوایی برد

و زیر سایه آن « بانیان » سبز تنومند

چه خوب یادم هست

عبارتی که به ییلاق ذهن وارد شد :

وسیع باش ، و تنها و سر به زیر و سخت .

من از مصاحبت آفتاب می آیم

کجاست سایه .»

باید مخاطب این شعر از سرگذشت بودا . اشراق وی در زیر درخت انجیر یا بانیان باخبر باشد و نیز با این سرود وی باشد :

« چون این را بینی چونان کرگدن تنها سفر کن .»

و همین طور رابطه آفتاب و سایه را در دو خط آخر این تصویر بهتر درک کند ؛ که آفتاب یا روشنی و روشنایی اشاره به مفهوم نام بودا ( روشن ) و سایه اشاره به سایه درخت انجیر و در نهایت اشاره به اشراق بوداست و این که سپهری نیز چون بودا از ریاضت و اندیشیدن محض به جایی می رسد ، دلش می خواهد تا به سایه درخت پناه برد تا شاید مثل بودا به اشراق برسد .

و اندکی بعد در حقیقت خود را جانشین بودا می بیند و می گوید :

« و من مفسر گنجشک های دوره گنگم

و گوشواره عرفان نشین تبت را

برای گوش بی آذین دختران بنارس

کنا رجاده « سرنات » شرح داده ام . »

و همین طور است اشارات وی به « طور » ، « تکلیم » و « فلسطین »‌که هر یک مبین توجه عمیق سپهری به سرگذشت رسولان و منجیان بشریت است . جهان سپهری جهان پلیدی و پلشتی است و او خود را بودا . مسیح ، منجی و سوشیانت این جهان سراسر فریب و زشتی و پلیدی و تاریکی می داند .

گرچه سپهری کمتر با انسان و جامعه سر و کار دارد ، دراین منظومه چندین بار خود را درگیر جمع می کند و ا زجمله آنجا که سخن زن و دختر به میان می آید :

« و گوشواره عرفان نشان تبت را

برا ی گوش بی آذین دختران بنارس

کنار جاده سرنات شرح دادم . »

یا :

« زنی شنید

کنار پنجره آمد ، نگاه کرد به فصل . »

و همین طور جایی که به کودکان عراق و لوح حمورابی اشاره دارد . آنهم کودکانی که کورند ، یعنی نابینایند و ناآگاه و قادربه خواندن لوح و درک پیام تایخی آن نیستند ، کودکانی که سمبل کودکان جهانند :

« کنار راه سفر ، کودکان کور عراقی

به خط لوح حمورابی

نگاه می کردند .»

و درطول این سفر است که درطول تاریخ ، به عصر ماشین و وضعیت زندگی شهری امروزین می رسد : زندگی که از نظر شاعر سخت از جاده صواب به دور افتاده است ؛

« و از تلاطم صنعت تمام سطح سفر

گرفته بود و سیاه

و بوی روغن می داد . »

یا :

« زنان فاحشه در آسمان آبی شهر

شیار روشن جت ها را

نگاه می کردند . »

و سرانجام با طنزی تلخ یاد آور می شود :

« و کودکان پی پرپر چه ها روان بودند

سپورهای خیابان سرود می خواندند

و شاعران بزرگ

به برگ های مهاجر نماز می بردند .

و راه دور سفر ، از میان آدم و آهن

به سمت جوهر پنهان زندگی می رفت . »

« مسافر » سپهری مسافری است تاریخی ، که از سفری دور و دراز به بلندی تاریخ بشریت می آید و تمام خاطره های تلخ انسان را از بدو خلقت تا زمان حال با خود دارد و با خود مرور می کند :

« هنوز شیهه اسبان بی شکیب مغول ها

بلند می شود از خلوت مزارع ینجه

هنوز تاجر یزدی ، کنار جاده ادویه

به بوی امتعه هندمی رود ازهوش . »

اساس این منظومه مثل « صدای پای آب » بر روایت استوار است و ساختار آن نیز مثل « صدای پای آب » حرفی است . تنها زنجیره ای که بندها و تصویرهای گوناگون و متعدد شعر را به هم پیوند می زند خاطره شاعر است . شاعر مسافری که یک ریز حرف می زند و می خواهد تاریخچه جهان و انسان را دریک نشست برای مخاطب باز گو کند . مخاطبی که درآغاز شعر میزبان اوست ودربند اول با گفتگو مسافر در حرکت شعر سهیم است ولی در بند دوم ساکت ایستاده واین تنها مسافر است که حرف می زند ؛ حرف هایی که خطابی است . ولی طرف مخاطب مسافر درجاهایی همان میزبان است و درجاهایی هرکس می تواند مخاطب او باشد . میزبانی که گاه چنین به نظر می رسد . نه تنها میزبان بلکه همسفر « مسافر »‌ نیز هست ، یا در زمان های دیگری همسفر او بوده است . چرا که « مسافر » دراین تک گویی بلند و پالایش گاه اشاراتی به همسفر بودن او دارد مثل :

« ببین ، همیشه خراشی است روی صورت احساس

همیشه چیزی ، انگار هوشیاری خواب ،

به نرمی قدم می رسد از پشت

و روی شانه ما دست می گذارد . »

یا :

« و نیز یادت هست

و روی ترعه آرام

در آن مجادله زنگدار آب وزمین

که وقت از پس منشور دیده می شود

تکان قایق ، ذهن ترا تکانی داد .

و یا :

« درابتدای خطیر گیاه ها بودیم

که چشم زن به ما افتاد

صدای پای تو آمد ، خیال کردم باد

عبور می کند از روی پرده های قدیمی

صدای پای ترا درحوالی اشیاء

شنیده بودم .»

بدین ترتیب گرچه درشروع شعر « مسافر »‌طرف خطابی مستقیم دارد که با او به گفت و شنود نشسته وگپ و گفت می کند ، دربند دوم و سوم مسافر تنها کسی است که سخن می گوید و شعر به صورت یک تک گویی یا خاطره نگاری تا پایان حرکت می کند و آنجا که کلام « مسافر » تمام می شود ، شعر نیز پایان می گیرد . بی آنکه مخاطبش که درآغاز درصحبت هایش بااو مشارکت داشت مجالی به پاسخ بیابد و یا پرسشی اگر دارد بر زبان آورد . همان گونه که ما که مخاطب واقعی سپهری هستیم ، پس از خواندن تمام شعر به « مسافر »دسترسی نداریم تا پرسشهایمان را با وی در میان گذاریم .

بهمین دلیل شاید بهترین و جذابترین بخش این منظومه همان بند نخستین است که درآن شعر ب هصورت حرکتی دیالتیکی و به صورت گفتگوی دو جانبه جریان دارد و به بخش شیرین و فلسفی شبیه می شود که پرسش وپاسخ طرف مقابل را سخت جذاب و قابل تامل است ، مثل سؤال و جواب مسافر و میزبان درمورد معنی کلمه « قشنگ » که پر از رنگ و بو است :

نگاه مرد مسافر به روی میز افتاد :

چه سیب های قشنگی

حیات نشئه تنهایی است .

ومیزبان پرسید

قشنگ یعنی چه ؟

ومسافر در پاسخ به این پرسش عشق یا همان اکسیر و راز جادویی مکاتب عرفانی اشاره دارد :

«‌ قشنگ یعنی تعبیر عاشقانه اشکال

و عشق . تنها عشق

ترا به گرمی یک سیب می کند مانوس .

و عشق ، تنها عشق

مرا به وسعت اندوه زندگی ها برد

مرا رساند به امکان یک پرنده شدن .»

و میزبان جواب می دهد :

« و نوشداروی اندوه ؟ »

و » مسافر » باتاییدی ضمنی می گوید :

« صدای خالص اکسیر می دهد این نوش .»

و گفتگوی زیبای این دو در هنگام شب و موقع نوشیدن چای :

« چرا گرفته دلت ، مثل آن که تنهایی .

-         چقد رهم تنها

-         خیال می کنم

-         دچار آن رگ پنهان رنگ ها هستی

-         دچاریعنی …

-         عاشق

-         و فکرکن که چه تنهاست

اگر که ماهی کوچک ،

دچار آبی بیکران باشد .

-         چه فکر نازک غمناکی

-         و غم تبسم پوشیده گیاه است

-         و غم اشاره محوی است به رد وحدت اشیاست

-         خوشا به حال گیاهان که عاشق نورند

و دست منبسط نور روی شانه آنهاست .

-         نه وصل ممکن نیست

همیشه فاصله هست . »

و این گفتگوی جذاب و پرمعنی باپاسخ کوتاه . میزبان پایان می یابد و به دنبال آن و درطول شب و سکوت میزبان است که مسافر به بازگویی سفر و خاطراتش – تا پایان شعر – می پردازد .

ساختار زبان سپهری در این مجموعه نیز مثل سایر شعرهای پیشین اوست ، با همان ترکیبات و اوضافاتی چون :

حضور خسته – حجم وقت – سمت مبهم ادراک مرگ – فرش فراغت – حاشیه صاف زندگی – سطح روشن گل .

که تمام اینها درهمان هفت خط آغازین شعر آمده است ، یعنی تقریباً در هر خط یا مصراع یک ترکیب .

همین طوراست ترکیبات و اضافاتی چون :

صدای هوش گیاهان – سکوت سبز چمن زار – صدای خالص اکسیر – رگ پنهان رنگ ها – زورق قدیمی اشراق – روشنی اهتزاز خلوت اشیاء – ییلاق ذهن – حضور مبهم رفتار آدمیزاد – پشت غبار حالت نارنج – حاشیه روح آب – تن احساس مرگ – متن اساطیری تسنج ریباس – آسمان سپید غریزه – ارتباط گمشده پاک – حضور هیچ ملایم .

و آنچه شعر سپهری را مبهم ، معمایی و مشکل و غیر قابل دسترس می سازد ، همین ترکیب هاست ، ترکیب هایی که به راحتی می توان آن را ساده تر و قابل لمس تر ساخت .

برعکس آنجا که سپهری از صفت و تشبیه و اضافات ترکیبی کمتراستفاده می کند زبانش راحت ، صمیمی و قابل لمس و در ک تر است مثل :‌

« مسافر از اتوبوس

پیاده شد :

چه آسمان تمیزی

و امتداد خیابان غربت او را برد »

یا :

« و حال شب شده بود

چراغ روشن بود

و چای می خوردند »

و یا :

« کنار راه سفرکودکان کور عراقی

به خط لوح حمورابی

نگاه می کردند

و در مسیر سفر روزنامه های جهان را

مرور می کردم .»

بدین ترتیب منظومه « مسافر » نیز مثل بقیه اشعار سپهری ، شعری است پیچیده و مبهم که برای درک بهتر آن باید نخست جمله ها و عبارت های تصویر شعری را از اضافات زائد سترد و سپس آن را مجدداً پشت سر هم چید و مرتب کرد تا با جمله ای سالم و عباراتی گویا دست یافت و بدینوسیله به مفهوم واقعی تصاویر و مفاهیم مورد نظر سپهری پی برد .

نکته دیگر این که در این منظومه سپهری از همان آغاز درگیر مفهوم مرگ است و سفر نیز حرکتی است که به مرگ و « هیچ » می انجامد . مرگ و نیستی که نه تنها در انتظار انسان بلکه اشیاء نیزهست ، حتی سیب :

« و روی میز . هیاهوی چند میوه نوبر

به سمت مبهم ادراک مرگ جاری بود .»

یا :

« همیشه با نفس تازه راه باید رفت

و فوت باید کرد

که پاک پاک شود صورت طلایی مرگ .»

وسرانجام شعر با تاکید بر سفر و گذشتن از ایستگاههای گوناگون به مرگ یعنی « هیچ ملایم » می رسد و با آرزوی پیوستن به « وسعت تشکیل برگ ها » و « کودک شور آب ها » و رسیدن به « خلوت ابعاد و دیدن » حضور هیچ ملایم یا مرگ ، پایان می گیرد .

مسافر

دم غروب ، میان حضور خسته اشیا

نگاه منتظری حجم وقت را می دید

و روی میز ، هیاهوی چند میوه نوبر

به سمت مبهم ادراک مرگ جاری بود .

و بوی باغچه را ، باد ، روی فرش فراغت

نثار حاشیه صاف زندگی می کرد .

و مثل باد بزن ، ذهن ، سطح روشن گل را

گرفته بود به دست

و باد می زد خود را .

مسافر از اتوبوس

پیاده شد :

« چه آسمان تمیزی !»

و امتداد خیابان غربت او رابرد .

غروب بود .

صدای هوش گیاهان به گوش می آمد .

مسافر آمده بود

روی صندلی راحتی ، کنار چمن

نشسته بود :

« دلم گرفته ،

دلم عجیب گرفته است .

تمام راه به یک چیز فکر می کردم

و رنگ دامنه ها هوش از سرم می برد .

خطوط جاده دراندوه دشت ها گم بود .

چه دره های عجیبی !

و اسب ، یادت هست ،

سپید بود

و مثل واژه پاکی ، سکوت سبز چمن زار را چرا می کرد .