آموزش کوهنوردی

آموزش کوهنوردی

- کوهنوردی را از کجا آغاز کنیم؟

اگر ورزش کوهنوردی را تازه شروع کرده اید در ابتدای کار ممکن است مسایل و مشکلاتی برای شما به وجود بیاید. با پیدا کردن یک همراه با تجربه یا دوستی که از هر نظر با شما هماهنگی دارد، کار، تا حدی آسان می شود. باید بدانید که یک فرد کارکشته و شایسته می تواند کمکهای فراوان و راهنمای خوبی برای شما باشد. اگر تازه وارد هستید، از اوایل خرداد تا اواخر مهر را برای کوهنوردی انتخاب کنید،‌ چون در فصول دیگر خصوصاً زمستان، خطراتی از قبیل بهمن، سرمازدگی، سر خوردن، کولاک و طوفان و گم شدن در مه و غیره پیش می آید. بنابراین داشتن تجربیات نظری و عملی برای چنین فصلی ضرورت دارد.

برای کوهنورد شدن لازم نیست در ابتدای کار به قله دماوند صعود کنید بلکه قبلاً تحت آموزشهای لازم تجربیات مربوط به راهپیمایی و کوهنوردی را کسب کنید و به این ترتیب پایه کوهنوردی خود را تقویت نمایید و در کنار آموزشهای کوهنوردی دوره های سنگ نوردی و آموزش یخ و برف و استفاده از طناب و کلنگ و ابزار و دیگر علوم کوهنوردی از قبیل بهمن شناسی، تغذیه، امداد و نجات و 000 را از مربیان با تجربه بیاموزید.

هرگز تنها به کوه نروید. حتی یک کوهنورد با تجربه هم ممکن است به دلیل پیچ خوردن مچ پایش نتواند حرکت کند و اگر همراه نداشته باشد ممکن است جان خود را از دست بدهد، کوهنوردی ورزشی گروهی می باشد و در هیچ رشته ای از این ورزش تکروی جایی ندارد. 

2- طرح یک برنامه کوهنوردی

در یک برنامه کوهنوردی یک روزه یا چند روزه، باید هدف و مقصد خود را نسبت به مسافتی که در طول روز می پیمایید و روشنایی هوا، شرایط جوی و مکانی و تجربه و نیروی اعضای تیم تنظیم کنید. با توجه بر توان و تجربه و امکانات همراهان مسایلی چون وقت، امکانات مالی‌، وسایل مورد نیاز و توجه دقیق به روحیه آنها برنامه خود را طرح ریزی نمایید در صورت امکان فردی آگاه را که اطلاعات کاملی درباره منطقه دارد همراه ببرید و در غیر این صورت، اطلاعات منطقه ای را از کسانی که قبلاً به منطقه رفته اند جویا شوید.

3- اطلاعات مقدماتی شما درباره منطقه مورد نظر می تواند شامل مسائل زیر باشد

نام و ارتفاع قله مورد نظر و موقعیتهای جغرافیایی آن، که در چه رشته کوهی واقع شده است و از جهات چهارگانه با چه رشته کوههای دیگری ارتباط دارد، راههای رسیدن به مبدأ صعود، محل و ساعت حرکت وسیله نقلیه عمومی و نام آبادیهای مسیر تا مبدأ، فاصله بین آبادیها به کیلومتر، چگونگی راههای آسفالته خاکی (جیپ رو) و مالرو منتهی به قله، مسیرهای زمستانی و تابستانی عوارض طبیعی یا مصنوعی موجود در مسیر صعود برای راهنمایی مسیر مانند چشمه، تک درخت، دیواره، برج سنگی، دکل برق، باران سنج و000 اطلاع از محل و ارتفاع جان پناه یا پناهگاههای مسیر،‌ محلهای مناسب برای چادر زدن، اطلاع از چشمه های آب و در صورت فنی بودن قسمتی از مسیر، داشتن وسایل فنی مورد نیاز، اطلاع از منطقه و مسافت و زمان بین دهکده تا قله و جانپناه. قبل از حرکت و برنامه رفتن به منطقه، دوستان کوهنورد و خانواده خود را در جریان صعودتان قرار دهید و آدرس منطقه مورد نظر و مبدأ صعود را روی کاغذ بنویسید تا در صورت لزوم، اطلاع کافی در اختیار نجات دهندگان شما باشد.

- وسایل و پوشاک لازم برای یک برنامه کوهنوردی

وسایل و پوشاک انفرادی: 1- کفش سبک راهپیمایی 2- کفش نیمه سنگین کوهپیمایی 3- جوراب کوهنوردی 4- شلوار کوهنوردی 5- پیراهن و پولیور کوهنوردی 6- پیراهن و شلوار گرمکن 7- انواع دستکش کوهنوردی 8- انواع عینک کوهنوردی 9- گتر کوهنوردی 10- شنل باران‌ آندراک 11- کاپشن و شلوار بادگیر 12- کت پر یا ویسکوز 13- کوله پشتی 14- زیر انداز 15- کیسه خواب پر یا ویسکوز 16- انواع کلاه کوهنوردی 17- یخ شکن 18- چراغ قوه با لامپ و باطری اضافه 19- قمقمه آب 20- جعبه کمکهای اولیه 21- طناب انفرادی و کارابین 22- قطب نما و نقشه مسیر 23- سوت 24- بشقاب لیوان چاقو در بازکن و کبریت 25- باتوم چوب دستی 26- کلنگ

وسایل گروهی:

1- چادر کوهنوردی

2- پوشش ضد آب

3- ارتفاع سنج

4- ظروف غذا و لوازم پخت و پز

5- چراغ خوراک پزی

6- کپسول روشنایی

7- کتری و قوری گروهی

8- دوربین کوهنوردی

9- نقشه، کروکی و مجوز برنامه

5- چیدن کوله پشتی

وزن کوله پشتی نباید از وزن بدن کوهنورد بیشتر باشد زیرا به زانو و ستون مهره ها آسیب می رساند. معمولاً اجسام سنگین تر را اول داخل کوله پشتی گذارده و وسایل سبک تر را روی آن قرار می دهند کوله پشتی نباید لق بزند و یا به اصطلاح شکم دهد. مواد غذائی یا آبدار باید در کیسه پلاستیکی جداگانه بسته بندی شده و در کوله پشتی قرار گیرد. اجسام نوک تیز یا سنگین باید طوری چیده شوند که با پشت یا کتف تماس نداشته باشد.

6- حرکت و اجرای یک برنامه

شما کوهنوردان باید انرژی خود را به سه قسمت انرژی صعود، انرژی فرود و انرژی ذخیره، تقسیم کنید و در هنگام حرکت، گامی ثابت و یکنواخت را برگزینید،‌ به طوری که بتوانید ساعتها آن را حفظ کنید بدون آنکه توقفی داشته باشید یا بدنتان عرق کند. در سر بالایی از تند رفتن خودداری کنید، در شیبهای تند در موقع بالا رفتن و حتی پایین آمدن با قدمهای کوتاه و به صورت مارپیچ حرکت کنید. در حرکت، باید ضربان قلب و برداشتن پاها با هم هماهنگ باشد و باید خودتان این هماهنگی را به دست آورید.  نفر اولی که در رأس گروه به عنوان لیدرل حرکت می کند باید طول گامهای خود را با طول گامهای ضعیف ترین نفر در گروه هماهنگ نماید.

 7- تنفس در کوهستان

باید عمیق و آرام نفس بکشید و عمل دم را از بینی انجام دهید زیرا تنفس از راه دهان باعث تشنگی و خشکی گلو و در هنگام سردی هوا باعث سرماخوردگی و چرک کردن لوزه ها می شود. توجه داشته باشید که تعداد ضربان قلب شما در دقیقه بیش از حد بالا نرود، مدت استراحتهای موقت نباید بیش از 10 الی 15 دقیقه به طول انجامد چرا که بدن کوهنورد کم کم سرد می شود و حالت خشکی پیدا می کند. این امر، حرکت مجدد را با مشکلات روبه رو می سازد.

- تغذیه در کوهستان

1- برای اجرای یک برنامه کوهنوردی یک روزه یا چند روزه باید از چند روز قبل با یک رژیم غذایی مقوی به ذخیره انرژی در بدن پرداخت.

 2- غذای کوهستان باید مقوی، مغذی،‌ زود هضم، سبک و پر کالری باشد.

3- برای تلاشهای سنگین باید به بدن خود مواد کالری زا مخصوص برسانیم. هر صد گرم گلوکز 400 کالری انرژی دارد، به سرعت انسان را گرم می کند و زود هضم و جذب می شود. هر صد گرم بادام و گردو از 300 تا 400 کالری انرژی دارند.

4- هنگام فعالیت کوهنوردی بدن ما به 5/2 تا 4 لیتر آب در شبانه روز نیاز دارد. البته این امر به حرارت محیط و فعالیت ما بستگی دارد.

5- به علت فعالیت، بدن ما مقداری آب، نمک، پتاسیم و فسفر را از دست می دهد. پس لازم است هنگام مصرف آب و غذا کمی نمک به آنها اضافه کنیم تا از گرفتگی عضلات و بر هم خوردن تعادل بدن مصون باشیم.

6- آب برف کاملاً خالص و فاقد مواد معدنی است. برای جلو گیری از اسهال و پایین آمدن فشار خون می توان به آن قند، نمک یا عصاره میوه اضافه کرد.

 7- پس از یک فعالیت شدید، آب سرد به کلیه ها و ریه ها و دستگاه گوارش صدمه می زند. پس آب را بعد از کمی استراحت و خنک شدن بدن نوش جان کنید.

 8- همیشه مقداری مواد غذایی اضافه همراه داشته باشید، زیرا ممکن است به علل مختلف به آن نیازمند شوید.

 9- به تاریخ مصرف و باد کردگی قوطی مواد کنسرو شده توجه داشته باشید.

10- قبل از شروع برنامه و در خلال آن هیچگاه با شکم پر اقدام به صعود نکنید. احتیاج بدن به اکسیژن برای هضم غذا در ارتفاع و به خصوص هنگام صعود ممکن است شما را با مشکل روبرو سازد. در صورت امکان، بعد از صرف غذا، حداقل یک ساعت استراحت کنید. در غیر اینصورت به مقدار کم به طور متناوب بخورید و بیاشامید.

 11- هرچه ارتفاع مسیر شما بالاتر می رود باید از غذاهایی که زود هضم می شوند استفاده کنید زیرا مواد غذایی دیر هضم باعث تهوع می شود.

 12- هنگام شب با استفاده از سوپ، آب و املاح و مواد دفع شده بدن را جایگزین کنید.

13- در استراحتهای بین راه از بیسکویت، شکلات، میوه های خشک و پرتقال استفاده کنید.

 14- مصرف سیر در کوه، مقاومت بدن را در سرما و گرما افزایش می دهد. از سیر فقط در روزهای اول برنامه استفاده کنید، زیرا مصرف این ماده در ارتفاعات باعث تند شدن نبض می شود.

9- اقدامات مؤثر در موقعیتهای اضطراری

همیشه در کوهستان، آرام حرکت کنیم و هیچ سنگی را به پایین نغلتانیم. از دویدن بپرهیزیم و خود را درگیر مسیرهای ناشناخته نسازیم. در موقع باران و رعد و برق پناه گرفته و بدانیم رعد و برق غالباً بر قله ها و تیغه های سنگی و مناطق مرتفع برخورد می کند. در این هنگام تمام وسایل فلزی مانند ساعت، کلنگ و کرامپون را از خود دور کرده و در پناه سنگی به فاصله 3 تا 5 متری روی زمین بنشینیم و عایقی مانند کوله پشتی یا طناب زیر خود قرار دهیم. به محض مشاهده هوای نامساعد و قبل از بحرانی شدن هوا از پوششهای حفاظتی خود مانند لباس بادگیر، کلاه، دستکش استفاده کرده وبا مشاهده اولین نشانه های بیماری مانند تنگی نفس و خستگی مفرط در میان اعضای گروه،‌ فرد بیمار را به پایین انتقال دهید.

 1- اقدامات کمکی اولیه درباره پیچ خوردگی مچ پا:

ممکن است پیچ خوردگی خفیف مچ پا به شدت دردناک باشد در حالی که آسیب دیدگی شدیدتری همچون شکستگی استخوان یا پارگی رباط در ابتدای علائم مشخصی نداشته باشد.

1-1 تشخیص

1- سابقه متروصا (ضربه)

2- درد و حساسیت موضعی

3- تورم

4- تغییر شکل موضعی

5- خون مردگی ( گاهی اوقات)

6- حرکت مفصل در جهتی که موجب کشیدگی رباط میشود ، درد را تشدید می کند.

 2-1 اقدامات کمکی اولیه:

1- یخ:

روش حوله مرطوب احتمالاً راحت ترین روش برای مچ پای آسیب دیده است، زیرا می توان حولــه را کاملاً دور پا پیچاند.

2- پای آسیب دیده را بالا بگیرید :

نباید پا در حالت ایستاده یا نشسته آویزان باشد. بلکه باید آن را روی چهار پایه ای قرار دهید، زیر پا، بالش یا محافظ نرمی بگذارید تا ارتفاع آن از لگن بالاتر بیاید. این کار به تخلیه مایعات در فضای بین بافتی کمک می کند و از انباشتگی مایعات در بافت و متورم شدن دور تا دور مچ پا جلوگیری می کند.

- حمایت:

از نوک انگشتان تا زیر زانو را باند پیچی کنید، ساده ترین راه حمایت مؤثر از پا استفاده از باند جورابی است که می توان آن را مانند جوراب به پا کرد. اگر تورم زیاد است از باند جورابی دولا استفاده کنید. اگر مچ پا خیلی متورم شده باشد، می توان برای حمایت از آن و کاهش تورم از وسایل تخته بندی قابل باد شدن استفاده کرد. از باندهای غیر ارتجاعی استفاده نکنید مگر اینکه واقعآ بتوانید آن را به طور صحیح به کار گیرید. به هر حال هر ضایعه سنجی را در اطراف مچ پا بایستی محکم ولی قابل ارتجاع باند پیچی کرد. تا مدتی پس از آسیب دیدگی تورم مچ پا بیشتر می شود و در صورتی که آن را حمایت نکنید ممکن است دردناک و داغ شود و صدماتی بیشتر حاصل گردد.

 * توجه:

برای حمایت از مفصل، هیچگاه برای صاف کردن مفصل در رفته اقدام نکنید.

* توجه:

فراموش نکنید که در هر نوع باند پیچی هر 15 دقیقه یکبار جریان خون پا را بررسی کنید. ناخن شست آسیب دیده را فشار دهید و سپس آن را رها نمایید، دقت کنید که سرعت بازگشت رنگ قرمز به بستر ناخن چقدر است. اگر بستر ناخن سفید بماند باند پیچی را فوراً‌ شل یا باز کنید.

 4- استراحت:

اگر مچ پا دردناکتر از آن است که بتوانید به راحتی روی آن راه بروید،‌ وزن خود را روی آن منتقل نکنید، در مواردی که مجبورید به جایی بروید، لی لی کنید یا از عصا استفاده کنید. در طول مدتی که پا در حالت استراحت است و پا بالاتر قرار دارد باید سعی کنید که مچ پا را در حدی که دردناک نباشد به صورت مستقیم به سمت بالا و پایین حرکت دهید،‌ سعی نکنید مچ پا را بچرخانید زیرا این کار مفصل را دردناکتر می کند.

در دررفتگی باز احتمال عفونت هم وجود دارد،‌ که باید زخم ایجاد شده را پانسمان کرد.

 بیماری کوه گرفتگی حاد

نسبت کمی از افرادی که به طور وسیع به ارتفاعات بلند صعود می کنند به طور حاد بیمار شده و در صورتی که به آنها اکسیژن داده نشود و به ارتفاعات پایین تر انتقال نیابند می میرند. این بیماری پس از چند ساعت تا حدود دو روز بعد از صعود به وجود می آید. این دو عارضه به کرات به وجود می آید.

1- خیز مغزی حاد:

معتقدند که این خیز از گشاد شدن موضعی رگهای خونی مغز بر اثر کمبود اکسیژن ناشی می شود، استاع شریانچه ها فشار مویرگی را افزایش می دهد که به نوبه خود موجب نشست مایع به داخل بافتهای مغزی می شود. سپس خیز مغزی می تواند منجر به اختلال شدید در تشخیص جهت و سایر اثرات ناشی از اختلال عمل مغز می شود.

2- خیز ریوی حاد:

واکنش نشان دادن رگهای ریوی نسبت به کاهش اکسیژن در بعضی از افراد فوق العاده شدید بوده و چندین برابر افراد عادی است. دادن اکسیژن به شخص برای نفس کشیدن این رونــــد را در ظرف چند ساعت بهبود می بخشد.

آفـتـاب سوخـتـگی

1-9 اثـرات سـودمند اشـعـه خـورشـید به پوسـت :

1- ساخته شدن ویتامین D در پوست (ویتامین D به جذب کلسیم و استحکام استخوانها کمک می کند.)

2- تشکیل ملانین (رنگ دانه های سیاه پوست) و افزایش ضخامت پوست:

بابت محافظت شخص در برابر تشعشعات ماوراء بنفش می گردد.

3- اثرات حرارتی

4- اثرات فیزیولوژیک:

باعث تحریک گردش خون پوست و همچنین باعث افزایش تولید هموگلوبین (رنگدانه گلبولهای قرمز خونی) در پوست می گردد.

5- خاصیت استریل کنندگی و ضد میکروبی

6- اثرات روانی آفتاب باعث آرامش و تسکین بیشتر می شود.

2-9 اثـرات مـضـر:

1- واکنشهای حاد که شامل سرخی ناشی از آفتاب می شود.

2- واکنشهای دراز مدت و مزمن که شامل سرطان زایی ناشی از نور خورشید و پیری زودرس پوست می باشد.

3-9 سرخی ناشی از آفـتـاب (آفـتاب سوخـتگی):

در ارتفاعات بلند، به دلیل کاهش غلظت اتمفسر شدت تشعشعات ماوراء بنفش بیشتر است. در انسان، سرخی ناشی از اشعه ماوراء بنفش به طور طبیعی 2 تا 8 ساعت پس از تماس، بروز می کند. معمولاً هر قدر تماس بیشتر و شدیدتر باشد، سرخی زودتر بروز می کند. سرخی پس از 16 الی 24 ساعت به حداکثر میزان خود رسیده و پس از 72 ساعت شروع به کاهش یافتن می کند .

* نکته مهم این است که قبل از بروز هرگونه شواهد آشکاری از سرخی پوست، دوره ای مخفی وجود دارد که طی این مدت، فرد از تماس بیش از حد خود با نور خورشید آگاه نیست.
زمان معادل برای ایجاد سرخی در پوست غیر برنزه در آفتاب ظهر در یک روز غیر ابری در وسط تابستان 12 الی 20 دقیقه است .

درمان:

استفاده از مخلوط یخ و شیر یا کمرس آب سرد باعث تخفیف مختص علائم آفتاب سوختگی می گردد ولی تجویز آسپرین در فواصل دو ساعته در آفتاب سوختگی شدید نیز می تواند صورت گیرد.

4-9 پـیـشـگیـری :

1- استفاده از ویتامین E

2- تماس با نور خورشید باید به حداقل برسد.

3- باید حداقل 20 دقیقه قبل از تماس با نور خورشید از ضد آفتابها استفاده کرد و در مدت تماس با نور خورشید باید این ترکیبات بر روی پوست، وجود داشته باشد. ضد آفتابها را باید پس از تعریق زیاد و با شستن صورت مجدداً استفاده کرد.

4- استفاده از کلاه یا پوشش مناسب دیگر

5- عینکهای ضد آفتاب نه فقط باعث محافظت چشمها از اشعه ماوراء بنفش می گردد، بلکه از چین و چروک در اطراف پلک نیز پیشگیری می کنند.

* نشستن زیر سایه درخت، روش خوبی برای محافظت از آفتاب نیست چون بازتاب نور از سنگها، برف و یخ باعث می شود که بیش از50 درصد اشعه، مجدداً برگشت کرده و به پوست برخورد کند.

- گرمـازدگی

آسیبهای ناشی از گرما در سه گروه قرار می گیرد :

1- حمله گرمایی

2- خستگی ناشی از گرما

3- درد و انقباض ناشی از گرما

 1-10 حمـلـه گرمـایی:

حمله گرمایی هنگامی رخ می دهد که مکانسیمهای تنظیم کننده گرما در بدن، نتوانند بدن را تا حد کافی سرد کنند. در این حالت دمای بدن بالا می رود، ولی تعریق صورت نمی گیرد در نتیجه گرمای زیادی در بدن ذخیره می شود و سرانجام سلولهای مغزی دچار صدمه می شوند که این مسأله حتی ممکن است به مرگ بینجامد.

2-10 تـشـخـیـص:

1- دمای بالاتر از 40 درجه سانتیگراد

2- پوست و دماغ، خشک و قرمز

3- نبض در حدود 160 بار در دقیقه، که در ابتدا سریع بوده و با پیشرفت آسیب، ضعیف و سریع می شود.

4- مردمکها در ابتدا کوچک شده، ولی بعد از مدتی گشاد می گردد.

5- گیجی

6- تنفسی که در ابتدا سریع و عمیق است، ولی به تدریج ضعیف و سطحی می شود.

7- سردرد

8- خشکی دهان

9- تهوع، استفراغ و ضعف عمومی

10- کاهش فشار خون

11- تشعشعات، انقباض عضلانی و احتمالاً از بین رفتن هوشیاری
حمله گرمایی عمدتاً زمانی رخ می دهد که دمای بالا همراه با رطوبت بالا و سرعت زیاد وزش باد وجود داشته باشد.

3-10 درمـان:

مهمترین اورژانس در مورد حمله گرمایی، سرد کردن بدن است. بلافاصله بدن را از معرض تابش آفتاب دور کنید، لباسهایش را درآورید، بدنش را کاملاً با آب سرد مرطوب کنید. سریعاً تهویه هوای سرد را برایش برقرار کنید. سپس بیمار را با ملافه هایی که با آب سرد مرطوب شده اند بپیچید و سریعاً او را نقل مکان دهید. همچنین به یک فرد دیگر یاد بدهید که چگونه در حین انتقال، بیمار را باد بزند و دستگاه تهویه را با حداکثر سرعتش به راه بیندازد. ایدآل این است که کل بدن بیمار را سریعاً در حمام آب و یخ قرار داده، یخ را بر پوستش مالش دهیم. اگر چنین کاری ممکن نبود، قطعات یخ را در یک کیسه پلاستیکی قرار دهید، بدن بیمار را مرطوب کنید و کیسه را بر بدن بیمار بمالید. پاکتهای یخ را زیر دست،‌ دور گردن و اطراف قوزکهای پای بیمار بگذارید تا عروق بزرگ سطحی را خنک کند.

وقتی دمای بدن بیمار به زیر 39 درجه سانتیگراد رسید با سنجشهای متوالی دمای بدن مواظب سرد شدن بیش از حد بدن باشید. تا هنگامی که دمای بدن به زیر 8/37 درجه سانتیگراد نرسیده است، عمل سرد کردن را ادامه دهید. اگر با اقدامات شما دمای بدن بیمار به زیر 8/37 نرسید حمله گرمایی مجدداً رخ می دهد. در حین سرد کردن بدن بیمار مواد محرک یا نوشیدنی داغ ندهید. از آنجا که گرمازدگی تمام بدن را درگیر می کند، ممکن است عوارض زیادی ناشی از حمله گرمایی یا اقدامات درمانی حاصل شود از این رو در حین سرد شدن بدن بیمار مراقب عوارض زیر باشید:

1- تشنجها

2- ورود مواد استفراق شده به راههای هوایی

برای جلوگیری از ورود مواد استفراق شده به نای، بیمار را در وضعیتی قرار دهید که بتواند به راحتی مایع را از راههای تنفسی خارج کنید. اگر موفق شدید که دمای بدن را ظرف 60-30 دقیقه به میزان 2 درجه پایین بیاورید، عمل سرمادهی را متوقف کنید. اگر قبل از اتمام عملیات انتقال بیمار، دمای بدنش مجدداً بالا رفت دوباره عمل سرد نمودن را آغاز کنید.

4-10 خـسـتگی گرمـایی

این حالت، در فرد سالمی رخ می دهد که در یک محیط بسیار گرم، به شدت فعالیت بدنی انجام دهد. در واقع خستگی گرمایی حالت ملایمی از شوک است که به واسطه تعریق طولانی و شدید بدن مقادیر زیادی آب و نمک از دست می دهد. وقتی این آب از دست رفته به حد کافی جایگزین نشود جریان خون کاهش می یابد و اعمال مغز، قلب و ریه تحت تأثیر فراوان قرار می گیرد.

5-10 تـشـخـیـص: 

1- سردرد، سرگیجه،‌ تهوع،‌ ضعف

2- غش کردن

3- تعریق شدید

4- بی اشتهایی

5- کاهش هوشیاری به میزان کم

6- کاهش دمای بدن به پایین تر از سطح طبیعی یا حفظ آن در مرز طبیعی

7- گشاد شدن مردمکها

8- ضعف و نبض تند

9- تنفس سریع و سطحی

10- رنگ پریدگی پوست (معمولاً خاکستری) سرد و مرطوب

11- دردهای احتمالی عضلات

12- اشکال در راه رفتن

مهمترین مشکل در خستگی گرمایی، از دست دادن نمک است.

6-10 درمـان:

1- او را به یک اتاق خنک ببرید،‌ ولی مطمئن شوید که احساس لرز نمی کند. کمپرسهای  سرد و مرطوب روی پوست او بمالید و دستگاه تهویه هوای خنک برای او مهیا کنید .

 2- او را وادار کنید که دراز بکشد. پاهای او را 30-20 سانتیمتر بالا ببرید و سرش را کمی پایین بیاورید تا جریان خون کافی به مغزش برسد. تا آنجا که می توانید لباسهایش را درآورید و اگر نمی توانید لباس خارج کنید،‌ آن را شل کنید.

3- برای بیمار محلول آب و نمک ( یک قاشق چایخوری در هر لیوان) به میزان نصف لیوان در هر 15 دقیقه به مدت یک ساعت تجویز کنید.

4- اگر بیمار استفراق کرد، دیگر محلول آب نمک را به او ندهید. او را به بیمارستان ببرید تا محلول آب و نمک را وارد رگهایش کنند.

5- اگر استفراغ صورت نگرفت، به اعضای خانواده بیاموزید که بیمار را به مدت 3-2 روز آرام و در حال استراحت قرار دهند و او را از معرض حرارت دور نگه دارند.

7-10 گرفتگی عـضلانی ناشی از گرما

گرفتگی عضلانی همراه با درد است که به هنگام خروج بیش از حد نمک در حین تعریق شدید روی می دهد. وقتی میزان آب و نمک بدن کم شود بیمار آن را به صورت تشنگی درک می کند. بیمار برای فرونشاندن تشنگی مقادیر زیادی آب مصرف می کند،‌ بدون اینکه نمک را جایگزین کند. در هر حال گرفتگی عضلانی اغلب در عضلات بازو، ران و شکم رخ می دهد. برای ایجاد گرفتگی عضلانی الزاماً هوای بسیار گرم یا داغ مورد نیاز نمی باشد، مثلاً‌ کسی که در هوای سرد به شدت ورزش و عرق می کند اگر نمک از دست رفته بدنش را جبران نکند ممکن است دچار گرفتگی عضلانی شود. گرچه ممکن است بیمار دچار سرگیجه شود و حتی احساس غش کند ولی وضعیت روانی و سطح هوشیاری این بیمــار طبیعی باقی می ماند.

8-10 درمـان:

یک قاشق چای خوری نمک را در یک لیوان آب حل کنید و نصف لیوان را در هر 15 دقیقه به آرامی به بیمار بدهید.

* توجه:

عضلاتی را که دچار گرفتگی شده اند را ماساژ ندهید، چرا که ماساژ، کراپها (گرفتگیها) را درمان نمی کند و حتی می تواند درد را تشدید کند .به بیمار کمک کنید تا آرام بماند، چرا که آرامش باعث تسریع بهبودی می شود. بیمار باید به مدت 12 ساعت از هر گونه فعالیتی اجتناب کند.

 11- ســــرمـــازدگی :

آسیبهای ناشی از سرما در سه گروه قرار می گیرند:

1- کاهش دمای عمومی بدن (هیپوترمی عمومی)

2- سرمازدگیFrostbite

3- پای سنگر مانده Trench Fook Immersion Foot injury

 
1-11 هـیـپـوترمی عمومی:

وقتی دمای بدن به زیر 35 درجه سانتیگراد برسد، فرد به اغما می رود و وقتی دما به زیر 26 درجه سانتیگراد برسد، مرگ، روی می دهد. برای ایجاد هیپوترمی، نیاز به دمای خیلی پایین نیست، بلکه می تواند در دمای 18 درجه سانتیگراد هم رخ دهد. مرطوب بودن بدن- که ناشی از آب یا تعریق باشد – و خستگی شدید مسأله را پیچیده تر می کند.

عوامل اصلی و مهم ایجاد هیپوترمی عبارتند از:

رطوبت و باد

از دست دادن آب

پوشش نامناسب

مصرف الکل یا نیکوتین در هوای سرد و عدم توجه به ایجاد پناهگاه و آتش
مرگ ممکن است ظرف مدت دو ساعت از شروع اولین علائم، رخ دهد

2-11 مراحل تظاهر هیپوترمی به ترتیب عبارتند از :

1- لرزیدن (برای تولید گرما که به طور جبرانی انجام می دهد.)

2- بی تفاوتی، خواب آلودگی و بی حالی

3- از هوش رفتن، که اغلب همراه با کاهش ضربان قلب و میزان تنفس است .

4- یخ زدن اندامها

5- مرگ

-11 علائم عمومی عبارتند از :

1- لرزش یک طرف بدن

2- لرزیدن غیر قابل کنترل

3- تکلم آرام و مبهم

4- خطای حافظه

5- قضاوت نادرست

6- اختلال در راه رفتن

7- گیجی

8- سفتی عضلات

9- آبی شدن رنگ پوست، پوست رنگ پریده و روغنی، یا صورتی رنگ

10- گیجی حواس

11- عدم استاع( گشاد شدن) مردمک و واکنش ندادن آن به نور

12- احساس سفتی پوست

13- صورت متورم

14- کاهش ضربان قلب و تعداد تنفس

15- نبض ضعیف و نامنظم

16- خستگی آشکار

17- کاهش فشار خون

18- بیهوشی

بسیاری از بیماران، هرگز دچار لرز یا رنگ پریدگی نمی شوند. گاهی تنها شکایات اولیه مصدوم «گیجی» است .

 4-11 درمــان :

A) اگر می توانید بیمار را سریعاً به بیمارستان انتقال دهید :

1- یک راه تنفس ایجاد کنید،‌ اما بیمار را وادار به تنفس زیاد نکنید.

2- بیمار را سریعاً به پناهگاه مناسبی ببرید و وسایل گرم کننده را روشن کنید .

3-  هر لباس مرطوبی را از بدن بیمار خارج کنید.

4- مراقب ضربانهای نامنظم و کشنده قلب باشید.

5- بیمار را با پتو بپوشانید،‌ اگر کیسه های داغ در اختیار دارید آنها را روی شکم و سینه مصــــدوم قرار دهید، ولی روی اندامها نگذارید.

6- اگر ایست قلبی انجام شد،‌ احیای قلبی – ریوی (cpcr) را شروع کنید .

 
B) اگر نمی توانید بیمار را به بیمارستان انتقال دهید :

او را در یک محفظه پر از آب گرم (در دمای 43-40 درجه سانتیگراد) قرار دهید  به هر حال حداقل بیمار را از سرما و باران خصوصاً اگر با وزش باد باشد، دور کنید  اگر می توانید پناهگاهی ساخته یا آتش روشن کنید. گرم کردن مجدد بیمار باید به آرامی صورت گیرد،‌ گرم کردن سریع می تواند کشنده باشد .

* توجه:

اکثر بیماران مشکل خود را انکار می کنند و در برابر کمک شما مقاومت می نمایند. ولی شما بر مبنای علائم بیمار عمل کنید، چرا که قضاوت و منطق مصدوم قابل اعتماد نمی باشد. سپس:

1- او را با هر وسیله ممکن از سرما دور کنید.

 2- لباسهای خیس را از بدنش در آورید. شدت آسیب را با سنجش دمای مقعد به وسیله یک دماسنج بلند ارزیابی کنید.

 3- اگر بیمار آسیب ملایمی دیده است (دمای بین 5/25تا 36 درجه) اقدامات زیر را انجام دهید

الف) مایعات گرم و شیرین به او بدهید .

ب) لباسهای خشک و گرم به او بدهید .

ج) منبع گرمایی خارجی فراهم کنید .

 4- اگر بیمار نیمه هوشیار است:

الف)‌ او را بیدار نگه دارید .

ب) نوشیدنی گرم

ج) آتش

5-11 سرمازدگی    Frostbite

منظور از Frostbite منجمد شدن بافتهای بدن است :

A) مرحله اول :

در این مرحله،‌ درگیری نوک گوش، بینی،‌ گونه ها،‌ نوک انگشتان دست و پا و چانه وجود دارد .این مرحله به تدریج ظاهر می شود که فاقد درد است. در این مرحله جریان هوای گرم را در این نقطه برقرار کنید. هرگز پوست را مالش ندهید، بلکه دستها را به زیر بغل ببرید تا گرم شوند‌. در حین گرم شدن، در آن ناحیه سوزش احساس می شود .

 B) مرحله دوم :

در این مرحله،‌ درگیری پوست و بافت زیرپوستی وجود دارد. در این حالت پوست سفت است ولی بافت زیر آن نرم است. هرگز پوست را مالش ندهید. با گرم شدن مجدد پوست ارغوانی و ابتدایی حس می شود و بعد دچار سوزش می شود، گرم کردن مجدد اغلب باعث تورم ناحیه می شود.

 C) مرحله سوم :

در این مرحله، بافت زیر پوست سفت می شود. در این مرحله تمام دست یا پا گرفتار است و ممکن است بافت، کاملاً از بین برود. قبل از منجمد شدن، بافت مورد نظر اغلب دچار درد شدید و سوزش می شود .در حین گرم نمودن،‌ پوست آبی،‌ ارغوانی می شود و به شدت دردناک می گردد و دچار تاولهای بزرگ شده و حتی ممکن است سیاه گردد. اگر پوست در معرض سرما، مرطوب بوده یا با جسم سرد در تمــــاس بوده باشد،‌ شدت آسیب بیشتر است .
اگر بافت، هنوز منجمد است تا زمانی که اقدامات خود را شروع نکرده اید،‌ آن را منجمد نگه دارید. همچنین اگر خطر منجمد شدن مجدد وجود دارد عملیات گرم کردن بافت را هرگز آغاز نکنید .

 6-11 درمان برای مراحل B و C

گرم کردن تدریجی بافت سرمازده اشتباه می باشد. بافت را سریعاً با آب 43-41 درجه سانتیگراد گرم کنید. دمای آب را مرتباً با دماسنج چک کنید و پیوسته آب گرم به آن اضافه کنید. از اشعه باز آتش برای گرم کردن آب استفاده نکنید  چون ممکن است بیمار به طور اتفاقی دچار سوختگی شود. گرما باید به طور یکنواخت توزیع شده و ثابت نگه داشته شود. اگر بافت سرمازده، بینی یا گوش می باشد، آب گرم را روی آن بریزید. عمل گرم کردن را آنقدر ادامه دهید تا رنگ ناحیه مبتلا، قرمز یا آبی شود. برای ایجاد این حالت حداقل 30 دقیقه گرم کردن لازم است. عفونت، مهمترین علت از بین رفتن بافت سرمازده می باشد .

نواحی گرم شده را با ملایمت و با پارچه های استریل بانداژ کنید. پنبه را بین انگشتان آسیب دیده قرار دهید و در حین انتقال بیمار به بیمارستان اندام مبتلا را بالا نگه دارید .اگر بافت مبتلا به یکباره گرم شده آن را مجدد گرم نکنید. هرگز به بیمار الکل ندهید و در صورت امکان به بیمار چای یا قهوه داغ بدهید. اگر پاهای او آسیب دیده اند اجازه ندهید که راه برود.

* توجه:

به بیمار اجازه سیگار کشیدن ندهید چرا که نیکوتین سیگار شریانها را منقبض می کند و جریان خون را به ناحیه مبتلا بیشتر کاهش می دهد .

 7-11 پای سنـگرمانده  Trench foot:

این حالت، وقتی رخ می دهد که پاهای شخص برای چند ساعت یا چند روز در معرض رطوبت یا دمای پایین (اندکی بالاتر از دمای انجماد) قرار داده می شود. سوء تغذیه و استرس این ضایعه را تشدید می کند .در ابتدا سرد،‌ متورم و بی حس هستند. پوست روی پا سفید و چین و چروک دار می گردد و ممکن است دچار تورم شدید شود  پس از اینکه پاها گرم شدند قرمز متورم و داغ می گردند و اغلب تاول می زنند. از آنجا که جریان خون مختل شده ممکن است پاها سیاه شوند و این مسأله به پوست اعصاب و عضلات آسیب می رساند.

 8-11 درمــان :

پاهای بیمار را به مدت 8-6 ساعت در روز، خشک نگه دارید و به فرد بگویید که در طول این مدت کفشها و جورابهایش را در آورد. به آرامی پاها را گرم کرده، ناحیه مبتلا را تمیز کنید و از پارچه استریل استفاده نمایید، تاولها را نترکانید. بیمار را به بیمارستان منتقل کنید. تهویه کافی برای بهبود لازم است .

12- بـرف کـوری

این پدیده وقتی رخ می دهد که ملتحمه چشم توسط اشعه ماوراء بنفش خورشید دچار سوختگی می شود. این حالت اغلب ناشی از تابش خورشید بر روی برف می باشد .هیچ علامت آگاه کننده ای وجود ندارد. علایم و نشانه ها بعد از 12-2 ساعت ظاهر می شود .در مورد کسی که از درد شدید چشم نمی تواند (یا تمایلی ندارد) چشمهایش را باز کند،‌ از اشک شدید رنج می برد، در پلکهایش احساس سوزش می کند یا سردرد داشته و دچار افسردگی است، باید به این عارضه مشکوک شوید .

1-12 درمــان :

1- چشمهان او را بانداژ کنید .

2- کمپرسهای سرد بر چشم او قرار دهید و از او بخواهید که یک تا پنج روز این کار را انجام دهد .

3- به او بگویید که به مدت 5-1 روز در اتاقی تاریک استراحت کند.

 13- مار گزیدگی 

1-13 مبارزه و پیشگیری

مهمترین روش پیشگیری آن است که تا حدی که امکان دارد از رفتن به منطقه ای که مار در آنجا یافت می شود خودداری شود، ولی در صورت الزام می باید چکمه و شلوار بلند پوشید زیرا چنانچه مشاهده شده است 5/4 درصد مارگزیدگیها در ناحیه پا و به خصوص از زانو به پایین اتفاق افتاده است .

 در صورت مشاهده و برخورد با مار، باید از جای خود تکان نخورد و در صورت امکان با یک چوب دراز، مار را از خود دور کرد، زیرا هر حرکتی ممکن است مار را به وحشت اندازد و برای دفاع از خود به انسان حمله کند. در صورت تصمیم به فرار، بهتر است دویدن را به صورت زیکزال انجام دهید تا جهت یابی مار دچار اختلال گردد. گاهی با ایجاد دود در مناطق آلوده می توان مارها را فراری داد. در بعضی مناطق، مردم با بسته بندی پیاز در توری و پراکنده کردن آن در بیابانها موجب دور کردن مارها از آن مناطق می شوند. مارها نسبت به نیکوتین حساس هستند و می توان با پاشیدن گرد توتون در اطراف مناطق مسکونی یا چادرها مانع ورود مار به این اماکن شد.

 2-13 درمــان :

برای درمان مار گزیدگی رعایت نکات زیر بسیار ضروری و حیاتی است. در مرحله نخست باید معلوم شود که گزش، حقیقتاً صورت گرفته است یا خیر. چنانچه دیده شده است در برخی موارد، گزیدگی مار بسیار سطحی بوده و سم وارد بدن مار گزیده نشده است، ولی چنانچه گزیدگی شدید و عمیق باشد و مار نیز از صحنه گریخته باشد و قادر به شناسایی مار (سمی یا غیر سمی) نباشیم پیشنهاد آن است که :

 الف)‌ استراحت مطلق  بیمار باید همزمان با گزش :

مانع از حرکات اندام گردد؛ چون این اقدام از سرعت انتشار سم در عروق لنفاوی و سیاهرگهای سطحی خواهد کاست .

 ب) تأخیر در جذب سم:

به منظور جلوگیری از نفوذ سم به سایر اندامها باید بلافاصله چند سانتیمتر بالای محل گزیدگی را با یک بند (تورنیکه) یا یک نوار پارچه ای پهن بست. باید تأکید شود که در تورنیکه فقط عروق لنفاوی و برگشت خون سیاهرگها سطحی را مسدود می کند، ولی مانع از جریان خون شریانی نگردد. (به طوری که انگشت در زیر آن رد شود) در صورتی که تورنیکه محکم بسته شده باشد، لازم است هر 10 الی 15 دقیقه یک بار حدود 1 دقیقه آن را شل نمود تا جریان عادی خون برقرار گردد. باید تورنیکه به مدت بیش از دو ساعت باقی بماند  در این وضعیت باید از تجویز خوراکی الکل که موجب گشاد شدن عروق می شود خودداری کرد.

 سپس باید در محل گزش، شکافی به عمق نیم سانتیمتر و به طول یک سانتیمتر در جهت عمودی بزنیم. در موارد بسیار متعدد دیده شده که بعد از شکاف محل گزش مار خروج سم در لابلای خونابه به وضوح صورت می گیرد .همچنین بعد از شکاف، لازم است ماساژ خفیفی به طور ملایم از خارج به طرف محل مار گزیدگی داده شود تا حداکثر خونابه و سم موجود خارج گردد .

 * توجه:

شکاف دادن موضع و مکیدن محل گزش چنانچه در همان دقایق اول انجام گردد بسیار مفید است. مشروط بر آنکه لثه های شخص مکنده کاملاً سالم بوده و اثری از زخم و یا آلودگیهای دیگر نباشد .

 3-13 سرما درمانی قطعاً ممنوع است :

از لحاظ تئوری به نظر می رسد غوطه ور کردن عضو گزنده شده در یخ موجب تنگ شدن عروق می شود و جلوی انتشار سم را می گیرد ولی این روش، سبب افزایش موضعی نکروز (مرگ بافتها) در منطقه گزش شده به علت تنگ شدن عروق باعث می شود که مقدار سرم ضد سم کمتر به منطقه گزش برسد .در یک مطالعه مشخص شده که 75درصد از بچه هایی که به دنبال مار گزیدگی احتیاج به قطع عضو پیدا کردند، در درمانهای موضعی مورد سرما درمانی قرار گرفته بودند .

مسمومیتهای ناشی از کنسرو ماهی

نباید از خاطر دور داشت که کنسرو ماهی که جزو مغذی ترین و لذیذترین صنایع غذائی امروز محسوب می شود، دارای خصوصیات ویژه ای است که هنگام خرید به آنها توجه داشته باشیم، چرا که عدم توجه به، به کار گیری فاکتورهای لازم در تولید این محصول، می تواند موجب مسمومیتهای خطرناک در مصرف کننده شود .

 ماهیهای مصرفی در کنسرو از نوع تن ماهیهای بوده که از دریاهای جنوب کشورمان تهیه می شود. عضلات بدن این ماهیان قسمت خوراکی آنها را تشکیل می دهند که شامل عضلات معمولی یا گوشت سفید و عضلات تیره یا گوشت تیره می باشد. چنانچه در محتویات کنسرو، علاوه بر گوشت سفید از گوشت تیره هم استفاده می شود باید بر روی لیبل قید شود. به طور معمول دو نوع فساد باکتریایی و فساد شیمیایی در قوطیهای کنسرو ماهی قابل پیش بینی است. فساد باکتریایی فراورده های کنسرو ماهی را می توان به دو گروه تقسیم کرد :

الف – فساد هیستامینیک

ب – فساد ناشی از باکتری بی هوازی (بوتولینوم)

 فساد هیستامینیک:

آلودگی گوشت ماهی به هیستامین، که ناشی از فساد اولیه ماهی و عدم نگهداری صحیح ماهی و صید ماهی در شرایط نامناسب می باشد، باعث فساد هیستامینیک می گردد و هیستامین از جمله مواردی است که در اثر حــــرارت از بین نمی رود. دوره مسمومیت هیستامین کوتاه و حدود چند ساعت بوده و به صورت علائم آلرژیک ظاهر می شود و مشخص ترین آنها قرمز شدن صورت و گردن، کهیر، التهاب، سردرد شدید همراه با تپش قلب و نبض نامنظم که به دردی مداوم و کسل کننده منتهی می گردد .سوزش دهان و گلو، سرگیجه خارش شدید در پوست و در موارد حاد ایست قلبی از دیگر موارد علائم مسمومیت است. جهت پیشگیری از موارد فوق باید توجه داشت که کنسرو ماهی دارای طعم و بوی مناسب بوده و رنگ گوشت به صورت یکنواخت و بافت آن نیز یکنواخت و دارای حالت ارتجاعی باشد و حالت اسفنجی در بافت گوشت وجود نداشته باشد  .

 فساد باکتریایی بی هوازی:

در این نوع فساد که اغلب ناشی از سم توکسین حاصل از فعالیت اسپورمیکرب بی هوازی است، عموماً همراه با بادکردگی قوطی می باشد. این سم در اثر حرارت از بین می رود و در صــورت مصــرف، باعث مسمومیت شــدیــد و در بسیاری از موارد منجر به مرگ می گردد. همچنین آلودگیهای ثانویه قوطی نیز باعث فساد باکتریایی از نوع هوازی می گردد .در این خصوص باید توجه داشت قوطی کنسرو از هر نظر سالم بوده و هیچگونه بادکردگی یا تغییر شکل در آن مشاهده نشود، درزهای دوخت قوطـــی بدون هیچــــگونه لبه زدگی و ترکیـــدگی کاملاً سالم باشد و بوی ترشیدگی در گوشت احساس نگردد.

 فساد شیمیایی:

این نوع فساد، در اثر خوردگی لاک درون قوطی و واکنش با ترکیبات محتویات قوطی ایجاد می شود .باید توجه داشت لاک قوطی کاملاً صاف و بدون ترک خوردگی و تغییر رنگ محسوس باشد، همچنین لکه های سیاه در دیواره قوطی نشان واکنش شیمیایی لاک قوطی هستند .